Tình cờ gặp chàng trai dân tộc Tà Riềng Zơ Râm Cần, tạc chừng 27 tuổi có làn da ngăm đen và nụ cười thân thiện cùng đoàn nghệ nhân xã Đắc Tôi tham gia trình diễn tại Ngày hội “Âm vang cồng chiêng” huyện Nam Giang, lần Thứ V-tháng 8/2023 làm người xem say sưa theo từng nhịp trống, cồng chiêng, tiếng sáo Đinh Tút để lại trong tôi ấn tượng khó quên.
: Zơ Râm Cần (người đứng đầu tiên thổi sáo Đinh Tút cùng đội văn nghệ của xã) thực hiện Chương trình phục dựng “Tái hiện nghi thức lễ ăn mừng lúa mới của đồng bào Tà Riềng xã Đắc Tôi tháng 11 năm 2023”.
Zơ Râm Cần (người đứng cầm micro), đang làm trọng tài tại cuộc thi kéo co trong Chương trình phục dựng “Tái hiện nghi thức lễ ăn mừng lúa mới của đồng bào Tà Riềng xã Đắc Tôi tháng 11 năm 2023”.
Thế rồi trong cơ may, chúng tôi cùng phòng Văn hoá-Thông tin huyện Nam Giang về xã Đắc Tôi thực hiện Chương trình phục dựng “Tái hiện nghi thức lễ ăn mừng lúa mới của đồng bào Tà Riềng xã Đắc Tôi vào tháng 11 năm 2023”. Gặp lại Zơ Râm Cần trong đội hình Câu lạc bộ thôn Đắc Tà Vâng thuộc đội văn nghệ của xã tham gia ghi hình phục dựng. Cùng ngồi trong ngôi nhà sàn truyền thống của mình, vừa tâm sự, Cần rót trong ống tre ra một thứ nước trắng đục vàò ly mời chúng tôi và Cần bảo đó là rượu tà vạt – một thức uống quen thuộc của người vùng cao. Rồi Cần cầm cây đàn Jưl -một loại nhạc cụ truyền thống của tộc người Tà Riềng tựa giống như cây đàn Măng đôlin của người Kinh, nhưng chỉ có 2 dây vừa khẩy vừa hát cho tôi nghe một bài hát phỏng theo làn điệu dân ca bắt cá của người Tà Riềng. Trong hương vị chếnh choáng của men tà vạt nồng say, với một cảm giác cùng âm thanh phát ra từ cây đàn Jư cứ thấy có cái gì đó véo von, dìu dặt, như xoáy vào lòng người. Rồi Cần bảo tôi, tuổi thơ của em lớn lên gắn liền với các hình thức sinh hoạt văn hoá của đồng bào dân tộc Tà Riềng. Từ nhỏ, đã được sống trong không gian mang đậm bản sắc dân tộc với những lễ hội truyền thống của làng cùng những câu hát, lời ru của ông bà, cha mẹ. Cuộc sống quê em luôn gắn liền với tiếng cồng chiêng, những làn điệu dân ca mượt mà. Người Tà Riềng hát dân ca khi lên nương rẫy, hát khi đi xuống suối đặt nơm bát cá, đi rừng hái nấm, bẻ măng, săn bắn chim chuột, thú rừng, đến thổi sáo Đinh Tút quen thuộc trong những lễ hội hằng năm, lễ mừng cơm mới, lễ đâm trâu đến đánh cồng chiêng. Tình yêu với văn hóa dần được bồi đắp theo tháng năm.
Theo tìm hiểu của chúng tôi, vốn là người có năng khiếu và chịu khó học hỏi nên Cần tiếp thu rất nhanh. Năm lên 17 tuổi, Zơ Râm Cần đã chơi thành thạo nhiều loại nhạc cụ truyền thống của người Tà Riềng như: khèn (kayol), Jưl (đàn 2 dây), cồng chiêng, đến sáo Đinh Tút. Cần lớn lên học thêm từ các nghệ nhân lớn tuổi trong làng đánh trống, phân biệt từng điệu chiêng, từng bài dân ca, đánh đàn Jưl và tập thổi những bài sáo Đinh Tút như: Túk chêm hoong (mừng được mùa), Kpiêu zực zăil (bắt cá), za zá (tỉa hạt giống),...riết rồi thành quen..., Đặc biệt tài thổi sáo Đinh Tút của Zơ Râm Cần thì đến nay bạn bè cùng lứa tuổi trong xã thì không chàng trai Tà Riềng nào sánh bằng Cần. Hằng năm, mỗi dịp cộng đồng người Tà Riềng vào hội Choóc đăil (thường gọi là ngày hội Đinh Tút), mọi người lại có dịp được nghe Cần với tiếng sáo Đinh Tút lúc trầm bổng, khi thì réo rắt, lúc thủ thỉ ân tình, lúc lại như hối hả, thúc giục tạo nên nhiều cung bậc tình cảm được Cần thể hiện thật tài tình; khéo léo, tinh tế đã làm thổn thức bao trái tim người già, phụ nữ, trẻ nhỏ, những con gái Tà Riềng trong làng Đắc Tà Vâng này. Với ý thức trách nhiệm và niềm đam mê văn hóa dân tộc, chàng trai dân tộc Tà Riềng Zơ Râm Cần càng được đi nhiều, biết nhiều, Cần càng cố gắng hơn trong công việc chung của làng/thôn, của xã. Tình yêu văn hóa dân tộc đã giúp cho chàng trai dân tộc Tà Riềng này có thêm nghị lực để góp phần cùng thế hệ trẻ bảo tồn, gìn giữ nét văn hóa đặc sắc của đồng bào mình.
Theo Zơ Râm Cần, mỗi nhạc cụ truyền thống của người Tà Riềng làm ra đều phải tỉ mỉ đến từng chi tiết. Đặc biệt với sáo Đinh Tút, khâu chọn nguyên liệu rất quan trọng. Không phải cây nứa nào cũng cho sáo Đinh Tút hay. Cần phải chọn cây nứa suông, thẳng, thân không bị sâu, nứt, không bị sam hay bị kiến đục lỗ. Đặc biệt, cây nứa chọn không quá non, cũng đừng quá già... Có như vậy mới chế tác Đinh Tút cho âm thanh hay. Bản thân tôi yêu thích những nét đẹp văn hoá truyền thống của người Tà Riềng, mong muốn được lưu giữ. Những lần được tham gia các hoạt động văn hoá do xã, huyện tổ chức biểu diễn nhạc cụ thổi sáo Đinh Tút là niềm vui, hạnh phúc, luôn cố gắng để biểu diễn thật tốt. Những dịp như vậy, không chỉ được gặp gỡ, học hỏi kinh nghiệm, mà còn là cơ hội giới thiệu, góp phần quảng bá đến mọi người, khách du lịch văn hóa, cũng mong các bạn trẻ cố gắng tham gia, học hỏi và giữ gìn văn hoá truyền thống của đồng bào Tà Riềng để mọi người hiểu về sự phong phú văn hoá dân tộc Tà Riềng hơn. Góp phần cùng với chính quyền địa phương và người dân bản địa làm sống lại những nét văn hóa đặc sắc và lưu giữ cho thế hệ mai sau. Zơ Râm Cần chia sẻ thêm.
Zơ Râm Cần và thành viên Câu lạc bộ Đinh Tút của thôn Đắc Tà Vâng
Trao đổi cùng chúng tôi, anh Tơ Ngôl Phúc – Trưởng ban văn hoá xã Đắc Tôi tâm sự: Điều kiện gia đình khó khăn nên sau khi tốt nghiệp THPT, Zơ Râm Cần không thi dự thi Đại học hay Cao đẵng mà Cần đăng ký tham gia nghĩa vụ quân sự trong hàng ngũ Bộ đội Biên phòng La Dê. Hai năm sau quân ngũ, Cần trở về địa phương và nhận công tác tại UBND xã Đắc Tôi. Nay với cương vị Phó Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy Quân sự xã. Ngoài giờ làm việc, niềm đam mê văn hóa dân tộc vẫn luôn cháy bỏng trong anh. Cần lại cặm cụi chơi và tìm hiểu kỹ thuật chế tác các loại nhạc cụ truyền thống của dân tộc mình. Với vai trò là thành viên Câu lạc bộ Đinh Tút của thôn Đắc Tà Vâng gồm 16 thành viên anh Cần luôn tích cực trong các hoạt động truyền dạy văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ. Khi huyện, xã tổ chức các sự kiện văn hóa, Cần cùng đoàn nghệ nhân trình diễn những tiết mục nghệ thuật đặc sắc. Mới đây, Zơ Râm Cần được chọn cùng các nghệ nhân khác tham gia truyền nghề tại lớp tập huấn “Truyền dạy, bảo tồn nhạc cụ Đinh Tút và các nhạc cụ truyền thống của dân tộc Giẻ - Triêng” do Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam tổ chức tại xã Đắc Tôi và Zơ Râm Cần cũng đã được Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam cấp chứng nhận nghệ nhân trẻ Tà Riềng.
Theo anh Brôl Trường- Chủ tịch UBND xã Đắc Tôi, Zơ Râm Cần được biết đến là người am hiểu và lưu giữ các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Tà Riềng ở địa phương. Chúng tôi rất quan tâm, mong muốn làm sao cho các bạn học tập để gìn giữ, bảo tồn văn hoá truyền thống. Hàng năm, địa phương tổ chức các đợt truyền dạy nhạc cụ, các nghề truyền thống và thành lập các tổ đan lát, dệt thổ cẩm truyền thống... để vận động các bạn trẻ tham gia, học tập kế thừa. Một số bạn trẻ như Zơ Râm Thuần, Zơ Râm Cần, Zơ Râm Kỳ... được xem là thế hệ trẻ tiếp nối văn hóa truyền thống của người Tà Riềng. Thông qua các hoạt động văn hóa, văn nghệ, truyền dạy, đào tạo nghề truyền thống đã tác động mạnh mẽ đến nhận thức các bạn trẻ. Qua đó, khơi dậy, nâng cao ý thức của thanh niên trong việc kế tục và bảo tồn văn hóa truyền thống của đồng bào Tà Riềng trên địa bàn.
Tiển tôi xuống tận cầu thang nhà sàn, Zơ Râm Cần níu tay và cầm cây sáo Đinh Tút đưa vào miệng dành tặng chúng tôi một bài Đinh Tút, mà theo Cần là nó phỏng theo làn điệu dân ca mừng được mùa của người Tà Riềng. Tựa ý: “Này cô gái anh thương ơi/ Nửa đêm anh mơ thấy cây măng mọc/ Anh chỉ ngắm mỗi bụi tre nhiều măng tua tủa/ Không biết cha mẹ em ở nhà có ưng không”.
Và Zơ Râm Cần (người đứng thứ 4 hàng thứ 2 từ trái qua) cùng đội văn nghệ của xã Đắc Tôi thực hiện Chương trình phục dựng “Tái hiện nghi thức lễ ăn mừng lúa mới của đồng bào Tà Riềng xã Đắc Tôi tháng 11 năm 2023”.
Rời vùng cao Đắc Tôi nhưng trong tâm trí tôi với tiếng sáo Đinh tút của Cần như còn âm vang bài dân ca Tà Riềng níu thêm bước chân người ở lại cứ bay bổng ngân nga len lõi vào từng ngỏ ngách, góc rừng. Hình ảnh chàng trai dân tộc Tà Riềng và khung cảnh núi rừng vùng cao Nam Giang mãi xa dần. Chúng tôi về lại dưới xuôi hẹn ngày gặp lại. Mong rằng, Zơ Râm Cần luôn giữ được niềm đam mê văn hóa truyền thống và sáng tạo ra nhiều sản phẩm văn hóa độc đáo của người Tà Riềng hơn nữa./.
